www.aliildirimoglu.az

OÇERKLƏR

ÇOBANLAR

Babaş kişi küzün qapısını açıb körpə quzuları çölə çıxartdı. Balaca quzulara günəşin istisi lazım idi. Təc­rübəli çoban təzəcə doğulmuş quzulara daha çox qayğı göstərirdi.

Biz fermaya çatanda Babaş kişi ay ərzində doğulan quzuların hesabını aparırdı. Onunla görüşüb, gəli­şi­mi­zin məqsədini deyəndə çoban gülümsündü. Babaş güm­rah sifətinə razılıq ifadəsi verərək, qıvrım saçaq­ları qaşlarına sallanan papağını geri itələdi və nikbin əhval-ruhiyyə ilə:

- Qədəmləriniz yüngüldür, - dedi, - düzü, bu gecə göz­­lərimə yuxu getməyib. Dalbadal düz on beş qoyu­nu­muz doğub. Yeddisinin balası əkizdir. Sağlı­ğı­nıza bi­ri­nin də burnu qanamayıb. Hamısı da sala­matdır. Bi­zim bəxtimizdəndir. İl ildən uğurlu gəlir. Srağa gün ço­ban yoldaşlarımla söhbət edirdik. Bildir bizim fermalarda cəmi beş min quzu doğulmuşdur. Bu il yeddi mindən ötüb.

Babaş Hüseynov ani olaraq sözünə fasilə verib əlindəki cilalanmış zoğal ağacına dirsəkləndi. Sonra o, məğrur bir görkəm alaraq:

- Gərək işə can yandırasan. Cəfasını çəkməsək, sə­fa­sını görmərik. Gecələr növ çəkirik, tez-tez küzlərin ha­vasını dəyişirik, quzuların altına otla qarışıq yum­şaq küləş döşəyirik. Balasını almayan quzuların yeri ayrıdır. Əkiz doğan qoyunların yeminə xüsusi fikir veririk.

Qoyun-quzu küzlərinə baxdıq. Küzlərdə səliqə- sah­man vardı. Qoyun və quzuların rahatlığı üçün əla şə­rait yaradılmışdı. Çobanlar öz peşələrinə necə də qayğı ilə yanaşırlar. Min əhsən. Onların hünərinə, onların əmə­yinə.

Səidə xala boz alaçığın qabağında zümzümə edən ağ samovara bir neçə kömür saldıqdan sonra qəddini düzəltdi. O, həyat yoldaşına tərəf dönərək:

- Ay Babaş - dedi, qonaqları soyuqda saxlama, qoy içəri keçib bir stəkan çay içsinlər.

Babaş Səidənin sözünə qüvvət verdi. Biz isə dil-ağız edib, onların qonaqpərvərliyinə qarşı minnətdarlı­ğı­mızı bildirdik.

Lakin Babaşın da, Səidənin də incik qaldıqlarını hiss edib sözlərini sındırmadıq, alaçığa keçdik. Yerə iri su­mağı gəbələr salınıb. Baş tərəfdə qurulan uca yükün üstünə bəzəkli kilim çəkilib. Səidə xala üzərində milli na­xışları olan iri sandığı açıb təmiz stəkan-nəlbəki çıxartdı. Özündən gülləri olan süfrəyə gilənar mürəb­bəsi qoydu. Uşaqlar məxmər döşəələrin üstündə bar­­­daş qurmuşdular. Babaş gözucu onlara nəzər sala­raq, özünəməxsus zarafatla:

- Hürkütməsən sanamaq olmur - dedi - uşaq sarı­dan da qəmimiz yoxdur, bir deyil, beş deyil…

Səidə xalanın çöhrəsinə xəfif bir qızartı çökdü. O, sinəsinə sallanan güllü yun şalın saçaqlı ucunu boy­nun­dan arxasına tərəf aşıranda sinəsindəki orden gö­ründü. Qəhrəman ana ordeni. Babaşdan soruşduq:

- Neçə nəfər övladınız var?

Babaş kişi eyni nikbinliklə:

- On bir uşağımız var, - dedi, - dördü qızdır, yeddisi oğlan. Müsahibim bildirdi ki, Babaş kişinin uşaqları bö­yükdürlər. Təsərrüfatın müxtəlif sahələrində işlə­yirlər.

Səliqə ilə geyinib-kecinmiş balaca Şəfəq əlində ağac alaçığın qabağındakı quzuların yanında dayanmışdı. Babaş ona işarə edərək:

- Çobanlığa yaman həvəsi var, - dedi. - Diribaş uşaq­­dır, mənə çəkib deyirlər.

Diqqətimizi ayrı şey cəlb edirdi. Alaçığın çubuq­larından iki boz şinel asılmışdır. Biri nimdaş, ətəyi deşik-deşik. Biri isə təptəzə, elə bil qayçıdan indicə çıxıb. Rəngi də dəyişilməmişdir. Yükün üstünə bir əs­gər papağı qoyulmuşdur. Babaş kişi əsgər geyimlərinə diqqətlə nəzər saldığımızı hiss edib qürurla:

- Məgər çobandan əsgər olmaz?! – dedi. Vətəni­mi­zin üzərini qara buludlar alanda çoban ağacını yerə qoy­dum, cəbhəyə getdim, silaha sarıldım. Ukrayna, Bol­qarıstan, Çexoslovakiya, Rumıniya… Müharibə qurta­randa yenə də öz doğma peşəmə qayıtdım, çoma­ğımı götürdüm. Həmin köhnə şinel bax o məşəqqətli günlərin yadigarıdır. Böyük oğlum Abbas on beş gündür ki, əsgərlikdən qayıdıb. Gələn gündən əsgər şinelini çoban yapıncısı ilə əvəz edib. İndi örüşdədir, qo­yun otarır. Burada olsaydı, görüşüb söhbət edər­di­niz. Əsgərlik borcunu şərəflə yerinə yetirib, çoxlu me­dalları var. İndi ona deyirəm ki, ay oğul, gərək bu boz sürülərin arxasında ad-san çıxarıb, qəhrəman olasan. İndi ata-oğul birlikdə beş yüz baş ana qoyun bəsləyirik.

Fermaları gəzdikcə, hünərli çobanları dinlədikcə, onların fədakarlığının şahidi olduğu anda insan qəlbi riqqətə gəlir. Şirin Əhmədov zootexnik diplomu alanda ona müxtəlif vəzifələr təklif olundu. Ancaq o, doğ­ma kəndinə qayıtdı. Hələ uşaqlıq illərindən sürü­lərin, qoyun-quzu mələrtisinin, çiçəkli çəmənliklərin, sərin bulaqların, qarlı dağların vurğunu olan Şirin çoban çomağından yapışdı. Ancaq onu ferma müdiri vəzi­fəsinə qoydular. Şirinin başçılıq etdiyi kollektivin isteh­sal edib sənaye müəssisələrinə göndərdiyi yun öz yüksək keyfiyyəti ilə fərqləndi. Şirin respublikada böyük hörmət qazandı. Budur, Şirin qışın qarlı günlərinə əhəmiyyət vermirmiş kimi qoyun damlarını, quzu küzlərini dolaşır. O, çobanlara məsləhət verir, qoyun-quzunun gümrah olması üçün ən kiçik imkan­ları belə nəzərdən qaçırmır.

Şirinlə söhbət etdik. Sözü qısa, amalı böyük, dedikləri həqiqət:

- Beşilliyin üçüncü ilinin həlledici olduğunu çobanlarımız yaxşı başa düşür və bu sahədə əllərindən gələni əsirgəmirlər. Plana görə bu il təkcə bizim fer­mada on min baş qoyun olmalıdır, lakin hazırda qoyun­ların sayını on üç min başa çatdırmışıq. Bildirə nisbətən bu il doğulan quzuların sayını üç min başdan beş min başa çatdırmağa müvəffəq olmuşuq. Yemimiz bol, heyvandarlarımız işgüzar…

Şirin bizimlə danışdıqca iri qara gözlərini aralıdakı sürüdən çəkmirdi. Onun hara isə tələsdiyini hiss etdik. Eşidib gördüklərimiz bizim üçün kifayət idi. Ona mane olmadıq, xudahafizləşdik. Şirin bizdən ayrılanda fürsət gözləyirmiş kimi aralıdakı sürüyə tərəf yönəldi. O, əvvəlcə yeyin addımlar atdı, sonra yüyürdü.

Bizə dedilər ki, o tərəfdə çobanlardan biri qaydanı pozub. Bu söz geniş düzlərdə rast gəldiyimiz «sərhəd» ağaclarının mənasını aydınlaşdırdı. Burada örüşlər, vaxtında əkilmiş arpa xəsilləri hissələrəbölünmüşdür. Sahələrin arasına ağaclar sancılmışdır. Bəli, hər bir örüşün otarılma müdti vardır. Qoyulmuş qaydanı pozmaq olmaz.

Hümmət Rüstəmov adlı-sanlı çobandır. Fermada dörd oğlu, bir qardaşı ilə çalışır, qoyun bəsləyir. Onlara çobanlar ailəsi deyirlər. Günəşin zəif ziyası Hümmətin döşündə parlayan Qırmızı Əmək Bayrağı ordenində bərq vururdu. Bəslədiyi beş yüz qoyundan altı yüzə yaxın quzu alması Hümmət Rüstəmovun heç də ürəyindən deyil. İşindən o qədər də razı deyildir. Deyir ki, cəmi altmış qoyunumuz əkiz doğub, sonra o, qəti bir ümidlə:

- Sürüdə hələ yüzə qədər boğaz qoyun var, bu gün, sabah doğacaq. Gərək bu il quzuların sayını heç olmasa yeddi yüzə çatdıram. Çoban əməyinə verilən qiymətin müqabilində bunlar nədir ki?!

Göz işlədikcə uzanan geniş düzlərdə tikilmiş boz alaçıqların çoxunu görmək olmur. Yalnız tutqun sə­maya dirəklənən bənövşəyi tüstü uzaqdakı qışlaqların yerini büruzə verir. İki böyük ferma, dörd briqada, bir-birindən aralıda yerləşən yetmiş çoban alaçığı. Ürək açan faktlar, maraqlı hadisələr, mənalı çoban həyatı. Kiçik bir məktubun yox, böyük bir romanın mövzusu. Əlbəttə hamısını bu oçerkdə təsvir etmək mümkün deyil. Lakin el ağsaqqalını heç zaman unutmaq olmaz. Həsən Heydərovu deyirəm. Bu səyyar çoban kəndinin ağsaqqalını. Əməkdə olduğu kimi, hər bir işdə də çoban həmkarlarının karına gəlir. Biri qız ərə verəndə, oğul evləndirəndə, toy məclisləri qurulandı Həsən kişi başda əyləşir. Səriştəli çoban, yaxşı ata, xeyirxah in­san. Bu gün onun kefi həmişəkindən də kök idi. Oğlan­la­rından Əsgərxan ali məktəbdə yaxşı oxuduğu, Qar­daşxan nümunəvi əsgər olduğu barədə atalarına məktub yazmışdı. Övladları atalarının qoyunçuluqda yüksək göstəricilərə nail olmasından sevindiklərini bildirirdilər.

Fermalarda çobanlardan ibarət bir ansambl vardır. Pəsərək saz çalmaqda mahirdi. Babaş dəf vurur, Meh­manla Elman gözəl muğamat oxuyurlar. Tütək çalan­ların adını yazsaq, gərək burada bir siyahı tutaq. Hava­lar xoş keçəndə, iş yüngülləşəndə, qayğılar aza­lan­da axşamlar çoban ansamblının konserti başlanır. Əlbət­tə Həsən kişinin məsləhəti ilə. Hamı çalıb çağırır. Alaçıqlardan yüksələn şən musiqi sədaları Lənbəran düzlərinə yayılır.

Bu günlərdə Həsən kişi neçə qıza elçi gedib. Abbasa, Əliyə, Allahverdiyə nişan qoyulub, toy tədarükü görülüb. Ancaq Həsən kişi deyir ki, gərək qışlamanı müvəffəqiyyətlə başa vuraq, yaza alnıaçıq, başıuca çıxaq, fermanı yaylağa qaldıraq. Sonra toy ziyafətinə başlayaq. Əslində bunun başqa bir sirri də vardır. Bunu Həsən kişi özü açdı.

- Bilirsiniz - dedi, - qonşu-qonşu ilə tən gərək. Bizim yaylaq qonşularımız var. Ermənistanın Vardinis rayonundakı Lenin adına kolxozun heyvandarları ilə neçə ildir ki, yaylaq qonşusuyuq. Onlar da, biz də şənliklərimizi bir yerdə edirik. Əgər onlarsız məclis qursaq Raçiqin, Rafiqin, Joranın üzünə çıxa bilmərik.

Əsl ağsaqqal məsləhətidir. Qonşuluğunuz mehri­ban, toylarınız mübarək olsun, Həsən kişi!

Sevindirici haldır ki, indi qışlağa avtomaşınlarla su daşınmır. Burada qazılan subartezian quyusundan su fəvvarə vurur. Dəstə-dəstə qız-gəlin sənəklərini doldu­rub alaçıqlara tərəf yönəlirlər. Bir sözlə, sudan korluq yoxdur.

Yaz qırxımından sonra qoyunları çimizdirmək üçün zoobaytar qaydalarına uyğun vannalar tikilmişdir. Mexanizatorlardan Hüseyn Həsənov prestləmə maşınını işə salır, yun qırxan aqreqatlara əl gəzdirir. Heyvan­darlar bu il əlli tondan çox yun istehsal edib ölkəmizin sənaye müəssisələrinə göndərəcəklər. Bu işə indidən hazırlıq görülür.

Zavodun direktoru, gənc iqtisadçı Səyyar Verdiyev ağ daşdan tikilmiş üstü şiferli binaları işarə edərək:

- Qamış küzləri bu cür əsaslı və etibarlı binalarla əvəz etməyə başlamışıq, - dedi. - Bildir üçünü tikmişik, bu il dördünü istifadəyə verməliyik. Gərək bu işi sürətləndirək. Tikinti təşkilatlarına ehtiyacımız yox­dur. Özümüzün inşaat briqadamız vardır. Bir də ki, varlığa nə darlıq. Beşilliyin həlledici ilində bütün planlar ödənib, milyon manata yaxın gəlirimiz olub. Axı niyə də olmasın. Bax, bu sayı-hesabı olmayan sü­rü­dən başqa dörd yüz baş inəyimiz vardır. Hər inəkdən iki min kiloqramdan çox süd götürürük. Biz doqqu­zuncu beşilliyin axırına kimi süd  istehsalını min tona, ət istehsalını üç yüz tona, yun istehsalını yetmiş tona çatdırmağı qət etmişik. Qışlamadan qorxumuz yoxdur. Çoxlu qüvvəli, şirəli və qaba yem toplamışıq. Bolluca soluxdurulmuş ot tədarük etmişik.

Fermaları gəzdikcə müsahibim, Rayon İcraiyyə Komitəsinin sədri Ənvər Əliyev qələmini çıxarıb, çoban­ların arzu və tələblərini cib dəftəəsinə qeyd edir­di. Əlbəttə, onların giley-güzarını unutmaq, ehti­yac­larını nəzərə almamaq olmaz.

Axşam qaranlığı yaxınlaşdıqca hava tutqunlaşır, Kürün sərt sazağı böyük çillənin soyuqlarını daha da şiddətləndirirdi. Pətəkdən qalxan arılar kimi havada oynaşan qar yol-rizi örtürdü. Bu düzlərə yavaş-yavaş ağ örpək çəkilirdi. Çobanlar əllərində fənər qoyun-quzunu küzlərə salıb yerbəyer edirdilər. Alaçıqlardan süzülən işıqlar, orda-burda alovlanan tonqallar qışın qatı qaranlığını ferma düşərgələrindən uzaqlara qo­vur­du. Növbə çəkən çobanların dilləndirdiyi tütəklərin həzin səsi, nərmə-nazik bayatılara, yaxınlıqdakı göllərə doğru baş alıb gedən vəhşi qazların hay-küyünə qarı­şaraq bir simfoniya kimi dalğa-dalğa gecənin dərin­liklərinə yayılırdı…

6 fevral 1973-cü il

















 

© 2011. Bütün hüquqlar Əli İldırımoğluna məxsusdur.
www.aliildirimoglu.az və ya www.aliildirimoglu.com