HEKAYƏLƏR

PADŞAH KİMİ VƏZİFƏ

Nazgül xanımın qaşqabağı yer süpürürdü. Çırtma vur­san, qanı çıxmazdı. Elə bil əzizi ölmüşdü. Kənddən sor-sovqat gətirmiş və uzaqdan-uzağa qo­hum­luğu ça­tan Fəzilət xala axır ki, özünü saxlaya bilməyib soruşdu:

- Ay Nazgül bacı, bu gün gözümə birtəhər dəyirsən axı. Elə bil həmişəki deyib-gülən Nazgül deyilsən. Ya­man bikefsən e, dilim qurusun!! Bəlkə uşaqların başında hadisə-zad...

Nazgül xanım pudralanmış dolu sifətinə sallanan qara qıvrım birçəyini xına yaxılmış incə barmaqlarının arasında yuxarı sığallayıb kədərli ah çəkdi:

- Ay Fəzilət xala - dedi, -ərim padşah kimi taxtdan düşüb -niyə bikef olmuyum?! Bəyəm bu az dərddi?! Qaradan artıq nə rəng?!

Fəzilət xala qəddini ona tərəf əyib canıyananlıqla:

- Az, naşükürlük eləmə! Allaha ağır gələr! Təki ölüm-itim olmasın! Tanrının kərəminə min şükür. Səfi­yar qardaşa nə olub?! Sənin də ki, Allah ta artıq eləsin, top dağıtmaz ev-eşiyin, gül kimi balaların, maşallah polad kimi də sağlam canın, nəyin əskikdi?! Ərin də ki, elnən gələn qara gün toy-bayramdı. Gərək elə raykom katibliyi ola?! O biri vəzifələrdə işləyənlər acından ölmür ki?!

- Yox e, Fəzilət xala, partiya-zad məni o qədər ağ­rıt­mır. Dağılır belə cəhənnəmə dağılsın! - deyə Nazgül xanım içərisində qovrula-qovrula dərdini Fəzilət xa­la­ya açdı: -Raykom katibliyi day ayrı vəzifəydi -dedi. -Özü də Səfiyar neçə ildi ki, birinci işləyirdi. Əlinin üstündə əl yoxudu. Nə gizlədim, sən də elə özü­mün­kü­sən. Ev bizim, sirr bizim. Rəhmətlik o böyük əmim, hər­dən söz düşəndə danışırdı e, o keçmiş zamanlardan. Nə bilim bəy belə getdi, xan belə oldu, piristav belə vurdu-yıxdı... Vallah-billah raykom katibliyinin yanında onlar nəyidi?! Heç zad! Bütün rayon bizə işləyirdi. Özü də Səfiyar işin çəmin yaman tapmışdı. Yuxarıda asılı olduqlarının bir-ikisini əlində saxlayırdı. Gəlib-ge­dən nümayəndələrin də qulluğunda durub, qonaq ota­ğında yedirdib-içirdib, ağızlarına da ayından-oyundan atıb yola salırdı. Ondan sonra rayonda kəsdiyi başın sorğu-sualı yoxdu. O de, dədəm məktəbdə adicə zavxoz işləyir. Amma camaat arasına çıxanda, hamı ona baş əyir­di ki, bu raykom katibinin qayınatasıdı. Qardaş­la­rım Səfiyarın hesabına süd gölündə üzürdülər. Hərə­si­nin də altında bir maşın. -Katibin qaynı gəlir -deyəndə zağ-zağ əsirdilər. Uşaqlar da ki, məktəbə getdi-getmədi, dərs oxudu-oxumadı ilin axırında hərəsinin bir beşi varıdı. Hansını deyim?! Neçə ildi bazar tanımırıq, dü­kana getmirik. Yeməyimiz, geyməyimiz hamısı müf­tə­cə gəlir. Day başqa şeyləri demirəm, özün bilirsən day­na, vallah elə karobkalar var ki, on ildi gəlib, macal tapıb ağzını açmamışam. Cürbəcür xarici servizlər, ya­pon maqnitafonları, bahalı-bahalı televizorlar. Gə­lən hədiyyələri yığıb-yığışdırmağa yerimiz də yoxdu. Ço­xun tullamışam ode, çöldəki qaraja.

Nazgül yandığından əlini dizinə vurdu:

- Bilmirəm bu nə qəfil gülləydi durduğumuz yerdə bizi tutdu. O cür dolanışıqlı, hökmran vəzifə birdən-birə əlimizdən getdi. Kişi o katibliyi verəndən bəri, özümüzə gələ bilmirik. Həmin gündən yediyimiz-içdiyimiz də zəhər-zəhrimara dönüb...

Fəzilət xala ərkyana:

- Nazgül, sən deyən düzdü e, bacı - dedi, - Savadımın az olmasına baxma, mənim də özümə görə ağlım var. Kim çörəyi qulağının dalına yeyir?! Bu dünyanın işlərindən azdan-çoxdan mənim də başım çıxır. Dava vaxtı anbardar, ferma hesabatçısı işləmişəm. Neçə dəfə rayona deputat seçilmişəm. Raykomun zərbi-zorbunu görmüşəm. Vallah katibin hənirtisi gələndə, sədrimiz siçan deşiyini satın alırdı. Söz-sözü gətirər. Bunu qoyum, ona gedim. Bir qoçaq, haracan da desən, əlli-ayaqlı, diribaş sədrimiz varıdı. İnsafən camaatla rəftarı da yaxşıydı. Bizi də pis dolandırmırdı. Hər il də planları doldururdu. Adamın üstündə Allah var. Tikintiyə-zada da can yandırırdı. Allah ağlını aldı, katibin dedi­yini vaxtında eləmədi. Eləmədi deyəndə kişinin qəfil ölüsü düşdü, başı qarışıq oldu. Çoxlu da xərci çıxdı. Hər sədrin də bilirsən dayna nırxı var. Ona görə də, katibin yanına həmi gec getdi, həmi də bu dəfə bir-iki min manat az oldu. Onun üstündə katib mindi cin atına. Başı­mıza od ələdi. Rayonun nə ki yoxlaması vardı, ha­mı­­sını tökdü kəndə. Kolxozu dibdən-daşdan yoxlatdı­rıb haqq-nahaq sədrimizə on iki imamın qanını sübut elət­dirdi. Nə qədər nöqsan tapmışdılar, hamısını yoğurub-yapıb qoydular boynuna. Sonra da o cür qoçaq iş­çi­ni çığırda-çığırda partiyadan çıxardıb, ilim-ilim itir­di­lər. Yazığın altı qızı varıdı, sonradan-sonraya da bir oğ­lu olmuşdu. Bax, o bir bölük uşaq heyləcə qaldılar ya­man günə. Vallah indinin özündə də bir kökdədilər ki, yağı görə, qan ağlıyar. Allah heç kafir bəndənin başına gətir­məsin. Bax, katibliyin o cür zəhmi varıdı. İstə­di­yini bir dəyqənin içində iti qılınc kimi kəsirdi. İndi ay bacı, sən neyləyəsən, mən neyləyim. Əlimizdən nə gə­lir?! Bir də ki, Səfiyar katiblikdən çıxıb, belə canınız sağ olsun. Allah-taala o gül kimi balalarınıza qıymasın, sən­ciyəzə dəyməsin. Katiblik olmasın, təzə çıxan vəzi­fə­lərdən biri olsun. Day, onu özünə dərd eliyib, ürəyinə salmağının nə xeyri var?! Dünyanın gərdişi belədir. Dəm yenişə, dam yoxuşa! Olacağa çarə yoxdur. Nə tə­hər olsa, Səfiyarın da çoxdan katib işlədiyini nəzərə alıb ona bir maşınlı, telefonlu, kabinetli vəzifə verərlər. Heç o, isbalkom da pis vəzifə dəyil. Gözümün qabağında kim isbalkom işləyib, daşı-daşın üstünə qoymasa da, qohumu-qardaşı, illaf o yeddi arxa dönənlərinin hamısı özünə gün-güzəran tapıb. Maa elə gəlir ki, Səfiyar qardaşa da aşağısı bir isbalkomluq verərlər.

- Eh! Sən də söz danışırsan, - Nazgül üz-gözünü turşudub Fəzilət xalanın sözünü yarımçıq qoydu:

- Sən Allah ağzını xeyirliyə aç! İsbalkomluq nədi az, -dedi. - Ona da Səfiyar Aslanlı deyərlər. O cür katib­lik­dən sonra, yəni deyirsən gedib isbalkom olsun?! İsbal­kom­luğun dadını-duzunu çoxdan görmüşük. Səfiyar qa­­baqlar elə isbalkom işləyirdi. O nə vəzifədi?! Vallah onda katib kişini əsir-yesir eləmişdi. Bir süpürgəçini də çıxardıb qoya bilmirdi. Rayona satış üçün maşın gön­də­rirdilər, xeyrini katib görürdü. Torpaq paylananda, mənzil bölünəndə, hamı katibin üstünə qaçıb şirinliyini ona verirdi. Katibdən icazəsi olmasaydı, Allahın o ic­la­sı­nı da çağıra bilmirdi. Qarın süfrə dəyil ha, hamısını açıb töküm. Həmin o, canı yanmış katib Səfiyarın bü­tün ixtiyaratını əlindən alıb cücəyə döndərmişdi. Ki­şi­nin elə quruca adıydı. Sən də başlamısan ki, Səfiyar tə­zə­dən gedib isbalkom olsun?! Allah o günü bir də bizə göstərməsin.

Nazgül xanım dolu əndamını irəli-geri verib, əyləşdiyi stulda yırğalana-yırğalana:

- Padşah zad deyirlər e, dədəmin canı üçün, raykom katibliyinin yanında o, heç nədi, - dedi. -Az, nə danışırsan, Fəzilət xala, burda heç kəs yoxdu, elə ikimizik. Sən­dən heç vaxt sirr gizlətməmişəm. Bilirəm ki, yax­şı­lı­ğımızı istəyənlərdən biri də elə sənsən. O göydəki Al­lah şahiddir ki, mənim bir əlim qohum-qardaşın üs­tün­də olub. Gümanım nəyə gəlib sizdən əsirgəməmişəm.

Fəzilət xala onun dediyini təsdiq elədi.

Nazgülün sinəsi doluydu. Boşaltmağa adam ax­ta­rır­dı. Fəzilət xala yaxşıca əlinə düşmüşdü. O, yana-yana:

- Raykom katibi beləydi ki,-dedi,-yuxarıdan pro­ku­ror göndərirdilər, günlərlə Səfiyarın qapısının ağzında ayaq üstə dayanırdı. Qəbul eliyəndən sonra da xoşu gəldi, bəyəndi, razılıq verirdi. Yoox, ağlı bir şey kəsmədi, bir bəhanə qoyub təpəsi üstə geri qaytarırdı. Nəçənnik, məhkəmə də onun kimi. Ürəyinə yatmayanı yaxın qoymurdu. Deyirdi ki, qoluma qolay adam olmalıdı ki, əl-ayağıma dolaşmasın.

Nazgül xanım nəfəsini dərib:

- Eh, söz birdi-ikidi, hansını deyim. Bir yaxşı xasiy­yəti də odu ki, aldığını-verdiyini məndən gizləməz. Ən çox da mənnən məsləhətləşirdi. Bura siftə gələndə dedi ki, Nazgül, Mehmanzadə adlı ikinci katibim var, kəllədi. Boylu-buxunlu da oğlandı. Özü də Moskvada vışı partşkolanı fərqlənməynən qurtarıb. Marksı-Engelsi əzbər bilir. Oxumadığı da kitab yoxdu. Dedim onu ba­şın­dan elə, heyləsiynən səninki tutmaz. Ağlına batdı. Elə həmincə dəqiqə yanımdaca telefonu götürüb Bakıy­nan danışdı. Dedi ki, bu ikinci katib Mehmanzadə işləyən adam dəyil, bivecin biridi. İçkiynən-zadnan da arası sazdı. Özü də natəmiz adamdı. Qadın məsələsinə də... Nə bilim yadımda qalmayıb, çox söz dedi. Səfi­yarın da ki, yuxarılarda bir sözü iki dəyildi. Haqq-nahaq dediyi qanundu. Heç bir ay keçmədi ikinci katibin dalından dəydilər.. İndi hansı məktəbdəsə dərs deyir. Heç yerdə də adı-zadı yoxdu.

Nazgül xanım qəddini düzəldib özünü şax tutdu:

- İndi ay bacı, katibliyin üstü yoxudu -dedi.-Bu gündən sonra Səfiyarı nə vəzifəyə qoysalar, katibliyin yerini verməz - deyib əlavə etdi:

- Bax, həmin o Mehmanzadənin yerinə gətirdiyi yazığın-fağırın biriydi. Başına vur, çörəyini əlindən al. Səfiyarın qabağında qul kimi dururdu. Otur, deyəndə otururdu, dur deyəndə dururdu. Kənddə iqtisadçı işli­yir­di. İnstitutu da birtəhər sürünə-sürünə qurtarmışdı. Dindirməsən, dinməzdi - harda da bir söz oldu, kim nə da­nışdı, o dəqiqə gətirib qoyurdu Səfiyarın ovcuna. Səfi­yar deyirdi ki, yaxşı tapmışam, maa elə beləsi lazımdı.

Nazgül xanım çatma qaşlarını yuxarı dartıb, gözlərini geniş açdı və dodaqlarını bir-birinə sıxıb təəssüflə:

- Hə,- dedi, - Səfiyar hərtərəfli ustalaşmışdı. Fələk qoymadı.

Fəzilət xala Nazgülə toxtaqlıq verdi:

- Çayını soyutma - dedi. - Allah kərimdi. Ümidini o kişinin ətəyindən üzmə. Bir yandan bağlayan, əvvəl-axır bir yandan da açar. Səfiyar Aslanlı respublikada beş kişinin biridir. Bir heylə orden, medalların qabağında, yəni deyirsən, onu bekar qoyarlar?! Yoox vallah! Su gəldiyi arxdan, bir də gələr! Bəlkə elə onu böyüdüb, raykomluqdan da baş vəzifəyə qoydular.

Nazgül xanım onun sözünə etiraz mənasında başını buladı:

- Yox! Fəzilət xala, raykom katibliyi ayrı vəzifəydi - dedi. Onun dodağı bir balaca qaçdı və əlavə etdi:

- Bir dəfə Səfiyar işdən evə gec gəldi. Elə qaydası heyləydi. Günorta çörəyini yeyəndən sonra üç-dörd saat yatıb dincəlirdi. İş vaxtının axırında idarəyə ge­dir­di. Düz gecə saat on ikiyəcən, birəcən idarədə otururdu. İşçilər də ona baxırdı. Kimin nə həddi varıdı ki, o kabinetdən çıxmamış, bircəciyi ayağını o tərəfə qoysun. Vallah əhədin kəsərdi.

Nazgül xanım nə isə çaşıb, fikrindən yayındı və sonra müsahibinə müraciətlə:

- Söhbətim harda qaldı -soruşdu və əlavə etdi - vallah başımı elə itirmişəm ki... Səfiyarın katiblik məsələsi də məndə huş-zad qoymuyub.

- Dedin ki, Səfiyar bir gün evə gec gəldi, -Fəzilət xala Nazgülün dediyini onun yadına saldı.

- Hə, hə, yadıma düşdü, yadıma düşdü -Nazgül xa­nım sözünə davam elədi. -Kişi həmin axşam evə çox gec gəldi. Söz burda qalsın, bir az da şübhələndim. Bilirsən də, bu kişi tayfası ki, var, ətəyinin qabağını kəsib, dalına yamıyasan. Səfiyar da ki, o barədə hamıdan betərdi. Gör­düyündən əl çəkən deyil. Onun üstündə evdə neçə dəfə davamız olub, qılınc-qırğın salmışam. Elə ki, köç­lü-külfətli yığışıb dağa, bağa gedirik, tək qalan kimi xəs­təliyini bəhanə eliyib, o cavan-cavan medsestra qız­ların gündə birini evə çağırır ki, gəl mənə iynə vur. Elə xa­siyyəti odu, gözü onun-bunun dalındadı. Saa deyi­ram e, özümüzünküsən. O uzun küçənin o başında bir gözə­gəlimli diş həkimi var. Gözəl-göyçək də gəlindi. Gedəndən ikicə ay sonra oturmadı, çıxdı. Söz yayıldı ki, guya arğiac Səfiyardan keçib... Nə başını ağrıdım, həf­tə səkkiz, mən doqquz gah kabinetinə çağırtdırıb, dal otaqda özünə baxdırır, gah da raykomun qonaq ota­ğına gətirdib diş ağrısı adıynan min çür oyun çıxar­dır­dı. Bu əhvalatı day rayonda danışmayan yoxdu. Fə­zilət xala, camaatın ağzını yummaq olar?! Üzünə çox vurmuşam, xeyri yoxdu. Bildiyini dədəsinə də verən dəyil. O xasiyyətin üstündə neçə dəfə istəmişəm atam ge­dəm. Dədəm ağzıma vurub, qoymuyub. Mən də, ney­niyim, dözürəm. Deyirəm dost-düşmən var, biri bi­lir­­sə, beşi bilmir.

Fəzilət xala əlini üzünə atdı:

- Bıy, az, az! Bax bunu birinci dəfədi eşidirəm. Hey­lə şey olmaz, kişinin başını böyütmə. Yaxşı bəs day, qor­xub-eləmir?!

Nazgül şaqqanaq çəkib, əlini şappıltıynan Fəzilətin çiyninə vurdu:

- Sən də avam-avam danışırsan, - dedi. -Özün da de­yir­sən, deputat olmuşam. Hamı katibdən tük salır, o kimdən qorxur?!

Nazgül qaşlarını dartıb dodağını büzdü və əzilə-əzilə:

- Bax, bircə o cür xasiyyəti olmasa, murdar suya qoy iç. Amma di gəl ki, itə də tamah salır. Neçə dəfə qabağına cız çəkmişəm ki, bu yolda heç kəs xeyir tapmayıb. Əvvəl-axır...

Nazgül duruxub başını  buladı və öz-özünə: - Gör har­dan başladım, gedib hara çıxdım e, məndə huş-zad qal­mayıb ha. Əlli dərənin suyun qatdım bir-birinə. Sözümün canı başqadı. Hə, yadıma düşdü, Səfiyarın işdən evə gec gəlməsini deyirəm. Soruşdum ki, Səfiyar xeyirdimi?! İndiyəcən hardaydın, mən də bayaqdan ni­ga­ran qalmışam. Gördüm yoox bu dəfə şübhələndiyim kimi dəyil. Səfiyar yorğundu. Qayıtdı ki, məhkəmə sə­hər­dən bəri, neçə saatdı oturub məni gözlüyürdü. İşə baxmışdı, fikrimi bilmək istəyirdi ki, kimə neçə il cəza kəssin. Mən də bir-ikisinin adamı çoxdan gəlib-gedirdi. Əma­nətlərini də almışdım. Məhkəməyə dedim onlardan yüngül keçsin, ikisini də buraxsın, qalanını da ki, özü bilər...

Söhbətin bu yerində qapı açıldı. Nazgül xanımın ortancıl qardaşı Zöhrab qanı qara içəri girdi. Nazgül xanım tez soruşdu:

- Nooldu, aldıın?

- Yox, vermədilər, dedilər hələ qiyməti gəlməyib, - Zöhrab dilxor cavab verdi.

Elə bil Nazgülə altdan od vurdular:

- Səfiyar Aslanlının ölmüş gününə!! Vallah indi hamısını bir günün içində iti qovan kimi qovub, zəlil eləmişdi! - Nazgül xanım ticarətçilərin qarasına o ki, var deyinib, asıb-kəsdikdən sonra üzünü Zöhraba tutub təmkinlə:

- Səfiyara bildirmə - dedi.-İndi elə vaxtıdı ki, onu da özünə bir dərd eliyər. Onsuz da neçə gündü ürəyi ağrı­yır. Hər yatanda volakardin içir. Birtəhər təsəlli verib dilə tuturam ki, əsəbiləşib eləməsin. Dilim qurusun, katiblik cəhənnəmə, birdən kişini paralic-zad vurar, uşaqlar başsız qalar.

Fəzilət xala ehtiyatla soruşdu:

- Nazgül, axı o nə məsələydi e, Zöhrab deyir vermədilər.

Nazgülün yarası təzələndi:

- Hə,  - dedi, - vaxt varıdı rayona vineştorq gələn ki­mi, dizləri əsə-əsə kağızını gətirib qoyurdular Səfiyarın qabağına... Götürdüyümüzü götürürdük, götürməyə­ni­mi­zi də ötürürdüm cuhud alverçilərinə... İndi qulağım çaldı ki, sklada əla italyan sapoçkiləri, qadın şubaları gəlib. Bir həftədir Zöhrabı göndərirəm, o, dünənəcən qapı­mızda sülənən raykoopittifaq sədri gündə bir bəhanəynən gədəni əliboş geri qaytarır. Guya ki, malın qiyməti hələ gəlməyib. Ay özün öləsən! Gör kimi al­da­dır e! Səfiyar Aslanlı katib oleydi, sən də heylə deyəydin! Elə o gün peçatını alıb, dalından dəymişdi. Hanı o, nərləri dizin-dizin süründürən büro?! Gör nə günə qalmışıq ki, raykoopittifaq sədri də sözümüzü eşitmir, raykomun dağıldığı günə daş yağeydi.

Telefon zəng çaldı. Nazgül dəstəyi qaldırdı. Tele­fon­da ona nə dedilərsə, pul kimi qızardı. Dünən qa­pıya gələn həmin o hündürboy, ovurdları batıq, sır­tıq kişiydi. Dolanışıqlı bir idarəyə müdir olmaq üçün dö­rd ay bun­dan qabaq Nazgül xanıma verdiyi behi istə­yir­di. Naz­gül telefonda udquna-udquna:

- Yaxşı, yaxşı qardaş -dedi, -xərcləmişik, əldən çı­xıb, düzəldib verərəm. Arxayın ol, arxayın ol!

Telefonun dəstəyini yerə qoymamış darvaza qapısı döyüldü. Fəzilət xala ayağa durmaq istədi, ancaq Naz­gül onu qoymadı, dedi ki, sən qonaqsan, qapını özüm açaram.

Darvaza qapısının ağzını iki nəfər ağzı yaşmaqlı qadın kəsdirmişdi. Onlar Nazgül xanımı görən kimi qabaqdakı alçaqboy, çəlimsiz qadın irəli yeriyib yaşmağını aşağı saldı və çəkinə-çəkinə:

- Nazgül xanım, vallah utanıram da deməyə, üzüm ayağının altına -dedi,-bu gün uşaqların birinci imtahanıydı. Getdik, o canı yanmış direktorun yanına, bizi almadı. Axırda məcbur olub Səfiyar qardaşın da adını verdim, sənin də. Direktor qırmızı-qırmızı üzümüzə de­di ki, mən nə Səfiyar Aslanlını tanıyıram, nə də ki, Naz­gül xanımı. Qızların biliyi olsa, qiymət alacaqlar, olmasa yox. Sən də bilirsən dayna... Böyük institutlara gücümüz çatmır. Dedim elə sizin köməyinizlə bu tex­ni­ku­mu qurtarsalar, o da bəsdi. Qız xeylağıdılar, day­na, iynədən-zaddan vurub birtəhər başlarını girliyərlər. Bilikləri var ee, amma biliyə nə verirlər?! Bu zamanada kimin adamı, ya da ki, çoxlu pulu olmadı... Heyləcə qızların ikisini də kəsdilər, həvəsləri gözündə qaldı. Vallah deməyə də xəcalət çəkirik. Day onlardan keçib. Zəhmət olmasa, o amanatı... Nə gizlədim boğa­zı­mız­dan kəsib, köpük-köpük yığmışıq.

Nazgül xanımın bənizi ağardı. Boyalı sifətinə soyuq tər gəldi. Gözləri alacalandı. Bütün həyət-baca başına hərləndi. Özünü güclə çəkib aparan o boyda ətli-ən­dam­lı qadın palıd ağacı kimi tappıltıynan yerə gəldi. Evdəkilər özlərini yetirib Nazgül xanımın qol-qıçını ovuş­durdular. Üz-gözünə sərin su vurdular. Nazgül xanım haçandan-haçana ayılıb birtəhər özünə gəldi. Gözlərini güclə açdı. Onun təpimiş dodaqları pıçıldadı:

- Padşah kimi... Məni həkimə...

1993-cü il